Theodorik: Koning in Ravenna

Reisverhaal

Culture

Italië
+1

Ravenna was lang een onbeduidend stadje vlakbij de Adriatische Zee met een Etruskische naam. Nadat keizer Augustus een grote oorlogshaven had aangelegd, ongeveer zes kilometer naar het zuiden, en de stadsmuren had versterkt, werd het een belangrijk militair steunpunt. Naar classis, dit is vloot, kwam de marinebasis eenvoudig als Classis bekend te staan (nu: Classe). Niettemin, ook mét Classis was Ravenna niet bepaald het centrum van de wereld, verre van dat.

Maar plotseling veranderde alles. In het jaar 404 besloot de jonge keizer Honorius dat Milaan, waar het hof meestal verbleef, door zijn ligging aan de invalswegen over de Alpen naar Italië voor hem te gevaarlijk was geworden. De keizer en zijn hovelingen kozen voor Ravenna. Achter zijn muren en achter een ring van kanalen en moerassen gelegen leek het onneembaar. Voor Ravenna begon een nieuwe en roemrijke periode in zijn bestaan.

Voor het West-Romeinse rijk zelf was dat niet het geval. Na de dood van Honorius verbleven de volgende keizers van het steeds meer inkrimpende rijk afwisselend in Rome en Ravenna, terwijl de macht hun ontglipte en in handen van Germaanse legeraanvoerders kwam. Toen het West-Romeinse rijk eigenlijk alleen nog Italië omvatte en de achttienjarige Romulus Augustus (meestal Augustulus of 'kleine Augustus' genoemd) de troon bestegen had, maakte de generalissimo Odovakar in 476 aan de schertsvertoning een einde. Het keizertje werd afgezet (en mocht van geluk spreken, want hij kreeg een villa bij Napels voor de rest van zijn leven) en Odovakar riep zichzelf uit tot 'koning der Germanen in Italië'. De keizerlijke insignia stuurde hij naar Constantinopel, waar de keizer van het Oost-Romeinse rijk voortaan de enige Romeinse keizer was. Zelf nam Odovakar zijn intrek in Ravenna.

Jonge edelman
Italië was deel van het Romeinse rijk maar in feite heerste er het uit Germanen bestaande leger onder Odovakar. Dat was een onbevredigende toestand, waaraan keizer Zeno in 493 een einde wilde maken. Op de Balkan trok een troep Germaanse krijgers rond, velen met hun gezinnen, geleid door een Ostrogotische (Oost-Gotische) jonge edelman: Theodorik. Zijn volk van Ostrogoten en andere Germanen zocht geschikte woonplaatsen om zich te vestigen – en dat zou in een gebied met een mild klimaat moeten zijn, want Europa leed onder een Kleine IJstijd. Zeno zag in Theodorik en diens Goten een gevaar maar ook een kans. Door hem naar Italië af te schuiven en de hem al te zelfstandige Odovakar uit de weg te laten ruimen dacht hij twee vliegen in één klap te slaan: het gevaar van Theodorik bezweren en Italië hechter aan Constantinopel te binden.

Koning opperbevelhebber
En zo gebeurde. Odovakar werd verslagen, bij Ravenna door Theodorik voor een verzoenend gastmaal uitgenodigd en aan tafel eigenhandig, zo wordt bericht, door hem vermoord. De Ostrogoten werden de nieuwe macht in Italië en Theodorik, de nieuwe koning-opperbevelhebber, vestigde zich in Ravenna in het voormalige keizerlijke paleis. Het stadje ging een bloeiperiode in. Voor zijn Ariaanse Goten liet Theodorik een apart baptisterium bouwen (de orthodoxe christenen hadden al hun eigen doopkapel) en een grote kathedraal oprichten, gewijd aan Christus de Verlosser. En vlak buiten de stad verrees zijn machtig stenen mausoleum, afgedekt door één reusachtige steen van ca. 36 meter in doorsnee, wat het bouwwerk van twee verdieping-en uit de verte misschien de aanblik van een veldheerstent of nomadentent moest verschaffen.

Byzantijnen
Na Theodoriks dood in 526 verslechterden de relaties met Constantinopel snel en in 536 begon keizer Justinianus aan de moeizame herovering van Italië. In 540 trok zijn veldheer Belisarius Ravenna binnen. Vermoedelijk werd het gebeente van Theodorik toen uit zijn sarcofaag in het mausoleum gehaald en letterlijk verstrooid.

Ravenna werd voorlopig Byzantijns en de residentie van de door Constantinopel aangestelde gouverneur. Theodoriks kathedraal werd opnieuw gewijd, nu voor de orthodoxe christenen, en kwam als Sant'Apollinare Nuovo bekend te staan. Binnen zijn de meeste mozaïeken uit de Gotische tijd bewaard, maar hier en daar is er wat aan bijgeschaafd: tegenover een afbeelding van de haven Classis is een mozaïek van Theodoriks paleis bewaard gebleven, maar de ooit afgebeelde hovelingen zijn eruit weggewerkt, als te veel herinneringen aan de Gotische koning – alleen enkele handen zijn nog op een paar zuilen zichtbaar. En van de twee mozaïekportretten in de façade is dat van de overwinnende keizer Justinianus, in feite een omgewerkt portret van Theodorik, die op die wijze nog altijd in 'zijn' Ravenna voortleeft.