Spitsbergen: Koers varen op het ritme van de wildernis

Reisverhaal

Travel

Spitsbergen
+1

Door Astrid Brenninkmeijer

Ik daal de trap af van het houten dek naar de kajuit. Het ziet er best gezellig uit. Ik zie een gedekte tafel met een piano en er is zelfs een aparte loungehoek. De hutten liggen aan weerszijden. In de hut staat een tafeltje en er hangt een berenvel aan de wand. Het bed is wel erg klein. Daar kan je zo te zien alleen rechtop zittend in slapen. Boven de hutdeur hangt een bordje: Roald Amundsen.

Ik bevind me aan boord van het legendarische Fram expeditieschip dat tegenwoordig staat tentoongesteld in Oslo. De Noor Roald Amundsen bereikte in 1910 met dit schip als eerste mens de Zuidpool. Zeventien jaar daarvoor liet een andere Noorse ontdekkingsreiziger, Fridtjof Nansen, zich met hetzelfde schip en al invriezen in de Noordelijke IJszee om zo de Noordpool te bereiken. Critici waren bang dat de Fram hierbij zou worden verpletterd onder de druk van het ijs, maar het schip was zó gebouwd dat het als het ware werd opgetild door het pakijs en zodoende drie jaar lang (!) met bemanning en al meedreef op de onderliggende golfstroom. De Fram bereikte zo de meest noordelijke positie tot dusver op 85°57. Uiteindelijk was het toch weer Roald Amundsen die in 1926 als eerste de geografische Noordpool wist te bereiken. Aan boord van een luchtschip.

Ik dacht dat ik al avontuurlijk was door een reis te ondernemen naar Svalbard, maar dat is geen vergelijk met de expedities van deze Noorse ontdekkingsreizigers. Toch deel ik hun passie voor de Poolstreken. En dus ga ik in Longyearbyen aan boord van het MS Quest. Net als bij de Fram staan er gedekte tafels in het restaurant, al zijn de maaltijden hier zeer uitgebreid en van hoge kwaliteit met veel groente en fruit. Ook is er een lounge, maar deze heeft rondom panoramazicht. De oude schepen waren erop gebouwd alles naar binnen te keren om warmte vast te houden. Het MS Quest is het tegenovergestelde. Dit schip is juist een verlengstuk naar buiten om maar niets te hoeven missen van het landschap en het wildlife. In mijn hut is een groot raam dat wisselend uitkijkt op gletsjers, bergen en smeltwatervallen. En ik kan zonder problemen languit op bed liggen en warm douchen in de ensuite badkamer.

Een uiterst comfortabele expeditie dus, maar daarom niet minder spectaculair qua beleving. Het expeditieteam benadrukt nog maar eens dat onze route afhangt van lokale weersomstandigheden en het aanwezige wildlife. Het idee is om er dagelijks met zodiacs op uit te trekken en ook aan land te gaan. Bij mistig weer is dat niet mogelijk. Niet eens zozeer omdat je dan minder van het landschap ziet, er is vooral minder zicht op veiligheid. Het risico dat er mogelijk een ijsbeer rondwandelt op de toendra is dan te groot. Gelukkig beginnen we met rustig, zonnig weer. De zodiacs worden voor het eerst te water gelaten aan de monding van een gletsjer. Rustig varen we langs de ijsbrokken. Een vreemd knisperend geluid wordt door onze expeditiegids Johnny uitgelegd als knappende luchtbellen in het ijs. Het heeft iets weg van een haardvuurtje, maar dan in een volledig ijselijk landschap van drijvende sculpturen en tuimelende ijsbrokken. De soundtrack van Svalbard zal de komende tijd verder worden uitgebreid met allerlei wonderlijke geluiden. Een rustende baardrob kijkt verbaasd op van zijn ijsschots als we langzaam voorbij komen drijven. Het is een flink dier van naar schatting driehonderd kilo. Zijn snorharen glinsteren in de zon.

In de afgelopen eeuwen toonden Hollanders vaker interesse in het wildlife van Svalbard, de officiële naam van Spitsbergen. Hun sporen zijn onder meer terug te zien op de kaart met namen als Albertland, Friesland, Barentszburg en Wijdefjorden. Op het noordwestelijke eiland Amsterdamoya ontdekken we op een zandtong enkele vreemde, verweerde zwartstenen cirkels op een plaats die nu bekend staat als Smeerenburg. Oude kookpotten. Ze werden in de zeventiende eeuw gebruikt door walvisvaarders die er de blubber van walvissen in kookten om er olie van te maken voor de verlichting in de huizen en op straten in Europa. Het was een afschuwelijke tijd voor mens en dier. Jonge mannen werden gelokt met de belofte van snel en goed geld verdienen in ‘Blubber Town'. Op oude tekeningen liet men voorkomen alsof dit een bruisende plaats was met bakkerijen, casino's en bordelen. In werkelijkheid stonden er enkele eenvoudige constructies en waren de omstandigheden zo hardvochtig dat velen het niet overleefden. Een monument herinnert hieraan. Het was de Nederlandse poolreiziger Willem Barentsz die deze locatie ontdekte, omdat hij op zoek was naar een noordwestelijke passage. Toen hij duizenden, met name Groenlandse walvissen tegenkwam, rapporteerde hij dat terug en plantte er een vlag om het gebied te claimen. De Groenlandse walvis bleek een uitstekende prooi te zijn. Deze soort zwemt niet zo snel, verblijft het hele jaar in relatief ondiep water aan de rand van het pakijs en bevat veel blubber. Hoewel ze wel 200 jaar oud kunnen worden, bracht de immense jacht het dier tot aan de rand van uitroeiing. Een zeewezen dat nóg ouder kan worden, is de Groenlandse haai. Deze kan naar schatting leeftijden bereiken tot boven de 500 jaar! Dat betekent dat er nu nog Groenlandse haaien rondzwemmen die mogelijk van de walviskarkassen uit de slachtingen in de zeventiende eeuw hebben gegeten (!). Op mijn reis door Svalbard zie ik de Groenlandse walvis niet. Wel duiken er een paar keer dwergvinvissen op. Deze snelle, behendige walvis is veel onvoorspelbaarder qua gedrag. Ook walrussen werden bejaagd. Op het strand van Smeerenburg ligt nu een groepje onverstoord te luieren. Een volwassen mannetjeswalrus kan wel 1300 kilo wegen en zowel de mannetjes als de vrouwtjes dragen slagtanden. Het lijkt een plompe massa, zeker als ze in grote groepen bij elkaar liggen. In het water verandert dat snel. Expeditiegids Debbie vertelt dat ze zeer gevoelige snorharen hebben. Hiermee speuren ze de bodem af op zoek naar voedsel. Vooral mosselen en schelpdieren staan op het menu. Ze zuigen deze op en spugen dan de schelp weer uit. Het blijken hele nieuwsgierige dieren te zijn. Ze benaderen onze zodiac door in groepjes voorzichtig onze kant op te zwemmen. Zo nu en dan duiken ze ineens op om ons aandachtig waar te nemen. Debbie vertelt dat vooral mannetjes dit gedrag vertonen. Niet uit agressiviteit, maar echt om ons te observeren. Vrouwtjes zijn meestal wat meer beschermend, zeker als ze jongen bij zich hebben, maar wonderbaarlijk genoeg treffen we ook een haulout met vrouwtjes en jongen die ons op dezelfde manier benaderen. Speels zwemmen ze heen en weer. Terug aan boord van het MS Quest toont Debbie ons een korte, imposante film van een Russische marinebioloog. Hij brengt jaarlijks veel tijd door bij de walrussen en ziet dat walrussen elkaar als gevolg van klimaatverandering verdringen doordat er niet genoeg zeeijs meer is om op uit te rusten. Er wordt nauwelijks in gesproken, maar de beelden raken je in je ziel en de boodschap is glashelder.

Hoezeer ik ook onder indruk ben van het landschap, het shockeert me dat er op zoveel plekken rommel en afval op de kusten is aangespoeld. Veel drijfhout uit Siberië, maar dat is niet zo erg. Wel erg is al het plastic en de vissersnetten. Samen met de gidsen besluiten we een beach clean-up te houden. In minder dan een kwartier hebben we een containerzak gevuld met plastic ballen, touwen en allerlei kleurrijke, ondefinieerbare stukken afval. Het wordt steeds duidelijker dat we ons leven thuis moeten aanpassen, omdat het effect veel verder reikt dan je kan overzien. Een schonere en gezondere manier van leven begint echt bij jezelf en daar profiteert iedereen van. Dat is ook een belangrijk signaal naar onze eigen overheden en industrieën. Grensoverschrijdend gedrag krijgt hier een hele andere betekenis.

Onze flexibiliteit wordt regelmatig op de proef gesteld. Zo staat er een wandeling over de toendra gepland. Deze staat in de zomermaanden heel mooi in bloei met kleine kleurrijke bloemetjes zoals de Svalbard klaproos en het paarse kompasplantje (Moss Campion). Dat kompasplantje heeft z'n naam gekregen omdat de bloemetjes eerst aan de zuidzijde tot bloei komen en dan aan de noordkant verder bloeien. Ik ben me al aan het omkleden als er opeens iets wordt gespot. Een ijsbeer. De plannen worden direct omgegooid. We gaan niet wandelen, maar onmiddellijk worden de zodiacs te water gelaten. Zo kunnen we het dier veilig vanaf een afstandje bewonderen. Heel gestaag loopt het vrouwtje, zo hebben we kunnen bepalen aan de vorm van het fijne hoofd en een geel plasstreepje onder de staart, langs de kust. Ze keurt ons geen blik waardig. In tegenstelling tot de nieuwsgierige walrussen volgt ze totaal ongeïnteresseerd haar eigen pad. Ze klautert schijnbaar moeiteloos over de scherpe en ruige rotsen, waarbij het licht van achteren op haar vacht valt. In deze tijd van het jaar gaat de zon niet onder op deze hoogte. Het strijklicht valt door haar haren en steekt prachtig af tegen de zwarte rotsen. Even zie ik alleen haar silhouet. Onvermoeibaar struint ze verder. Naar de nabijgelegen vogelkliffen. Mogelijk op zoek naar eieren, maar ze graast ook onderweg van de begroeide helling. Het clichébeeld van de jagende ijsbeer spat uiteen. In deze tijd van het jaar jagen ze niet op zeerobben, maar zijn het meer aaseters. Hun dieet zal zich misschien wel vaker aanpassen in de toekomst, want net als de walrus wordt het leefgebied van de ijsbeer steeds kleiner doordat het zeeijs afneemt. De ijsbeer (ursus maritimus oftewel zeebeer) is hiervan afhankelijk. Op de grens van het pakijs leven de zeerobben in groten getale. Het vet van deze dieren is zeer voedselrijk voor de ijsbeer. Als het pakijs zich steeds verder terugtrekt, betekent dat verder zwemmen voor de ijsbeer. Een volwassen dier kan zwemmend honderden kilometers afleggen, maar hun jongen niet. Doordat er ook nog steeds op ze wordt gejaagd - illegaal danwel onder het mom van traditionele jacht, ondanks het pact uit 1973 waarin jagen op ijsberen is verboden - blijft het dier op de rode lijst staan. De dreiging van vervuiling van de zeeën heb ik al benoemd. Reizigers krijgen nog wel eens het verwijt dat al dat gereis niet goed is voor de wereld en hoewel kleinschalig en verantwoord reizen de norm zou moeten zijn, krijg ik de indruk dat reizigers niet de grootste verstorende factor zijn voor deze kwetsbare gebieden. Sterker nog, reizigers willen graag gezonde ijsberen zien in een schoon, spectaculair en ongerept landschap. Daar betalen ze zelfs voor! Het levert ook nog eens waardevolle inzichten op die ze delen met anderen (waarvan akte). Dus, als we stoppen met jagen, vervuilen en boren naar fossiele brandstoffen, kunnen we juist volop genieten van onze bijzondere wereld. Dat komt het wildlife én onze pure ervaring ten goede. De missie is duidelijk. Nu de actie nog.

Voetnoot

ExperienceTravel draagt met elke geboekte reis een percentage af aan de ExperienceEarth Foundation. Het geld gaat onder meer naar het Wereld Natuur Fonds dat actief is in de Noordpoolregio en naar AeroDelft, een studententeam dat hard werkt aan vliegen op groene waterstof. We stimuleren onze reizigers om op vrijwillige basis hier extra in te investeren zodat we samen een vliegwieleffect creëren naar een schonere en duurzamere wereld, waarin we op een goede manier kunnen blijven genieten van reizen. Lees meer over de impact van reizen of vraag onze reisspecialisten ernaar.

NB Het Wereld Natuur Fonds roept iedereen op zich aan te melden als ‘walrus-detective'. Met het internationale programma Walrus from Space kan iedereen vanuit huis belangrijk, aanvullend onderzoek doen. Lees meer op Become a detective and spot walrus from space | WWF

Reizen