De kunst van een lang en gelukkig leven

In gesprek met schrijver en gerontoloog Tinie Kardol

Ouder worden met een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid. Wie wil dat nou niet? Meer dan u wellicht beseft, heeft u de regie hiertoe grotendeels zelf in de hand. Em. Prof. dr. Tinie Kardol verdiepte en verdiept zich in deze materie. Wie zijn indrukwekkende CV nader bestudeert, kan niet anders dan concluderen dat hij een absolute expert is in zijn vakgebied. Hij werkte onder meer voor het ministerie van VWS aan de kwaliteit van de zorg in de Nederlandse verpleeghuissector, was bestuurder van ouderenzorginstellingen, maar verdiende zijn sporen ook en vooral als hoogleraar gerontologie; de tak van de wetenschap die zich bezighoudt met bestudering van het ouder worden, op alle mogelijke vlakken. Tegenwoordig is hij adviseur van de stichting Active Ageing, brengt hij met enige regelmaat boeken uit en geeft hij colleges.

In één van uw boeken - Actief ouder worden - belicht u het welzijn van senioren aan de hand van acht facetten. Kunt u hier wat meer over vertellen?
Het betreft acht manieren van welzijn. We onderscheiden lichamelijk, sociaal, geestelijk, cultureel, ruimtelijk, psychisch, financieel en algemeen welzijn. Tezamen vormen ze de puzzelstukjes die van invloed zijn op de kwaliteit van ons leven.

Geldt dit eigenlijk niet voor alle leeftijden?
In zekere zin wel, maar senioren bevinden zich in een zeer specifieke levensfase. De kans op lichamelijke ongemakken en ziektes is bijvoorbeeld groter naarmate je ouder wordt, het aantal sociale contacten neemt af en de periode na de pensioengerechtigde leeftijd wordt door iedereen anders ingevuld en ervaren.

In hoeverre kan een leuke vakantieweek, zoals wij die aanbieden, de mate van welzijn beïnvloeden?
Minstens de helft van de acht facetten zijn hier direct aan te linken. Lichamelijk, je bent de deur uit en zal doorgaans het een en ander ondernemen. Cultureel, een museumbezoek of andere culturele activiteiten zijn opgenomen in een reis. Algemeen, je bent even in een andere omgeving. Dit kan heel verfrissend werken. Hoe minder afwisseling er is in je leven, hoe meer alles op elkaar gaat lijken. Dit is ook waar de gevleugelde term 'wat vliegt de tijd' vandaan komt. In een sleur kan de tijd gevoelsmatig echt sneller gaan. Wanneer je in een nieuwe omgeving komt, lijkt de tijd, in ieder geval de eerste paar dagen, als het ware te vertragen door de vele nieuwe indrukken, de bezigheden en andere dagindeling. Dominant zal echter het sociale aspect zijn. Het groepsgebeuren kan enorm veel positieve bijeffecten hebben, waardoor ook de facetten psychisch en geestelijk weer een boost kunnen krijgen.

Na twee voornamelijk praktische boeken (Oud worden is niet voor watjes en Actief ouder worden) bracht u onlangs een roman uit, de Staatsinjectie. Hoe is dit ontstaan?
Ik breng graag een maatschappelijke discussie op gang. Beladen thema's of veelvoorkomende vooroordelen over ouderen probeer ik dan aan te snijden. Het liefst met een dosis humor om het ook weer niet te zwaar te maken. In mijn roman wordt de hoofdpersoon, een man op leeftijd, in het jaar 2027 geconfronteerd met een nogal rigoureuze nieuwe wet: 'Wet verplichte levensbeëindiging'. Een maatregel die ouderen verplicht hun leven te beëindigen na hun 85e. Uiteraard chargeer ik hier, maar het komt voort uit het feit dat ouderen steeds meer worden gezien als kostenpost voor de samenleving. Mensen worden steeds ouder, de pensioenen duren langer en de druk op de zorg neemt door de vergrijzing toe. Realistische vragen die hieruit voortvloeien: Kunnen ouderen vertrouwen op de financiële berekeningen van de overheid? Hoe verhouden ouderen zich tot de opgedrongen moraliteit van bovenaf? En moeten ouderen hun lot klakkeloos accepteren?

Is dat wat u bedoelt met wetenschap verbinden met de praktijk?
Het boek is daar absoluut een voorbeeld van, maar dit kunnen we veel breder trekken. We hebben door de jaren heen een enorme database opgebouwd met informatie van 135.000, met name Belgische senioren die daaraan meewerken. Erg interessant om te zien wat er onder hen leeft en in hoeverre de continu veranderende maatschappij daarop van invloed is. In zorginstellingen voor ouderen zie je bijvoorbeeld dat er bij veel mensen een bepaalde mate van afhankelijkheid is ingeslopen. Hier was ik vanuit de wetenschap al wel van op de hoogte, maar in de praktijk merkte ik op een gegeven moment dat dit echt een eigen leven kan gaan leiden. Toen ik aan de slag ging in een zorginstelling voor ouderen, kwam er een vrouw naar me toe met de vraag: "Wat mogen we wel en niet van u?" Dat is blijkbaar hoe zwart-wit sommige ouderen het bestaan in zo'n instelling ervaren. Ik heb het in dit specifieke geval dus wel over de oudere senioren. In het verlengde hiervan is het goed om aan te geven dat er onder de noemer 'senioren' nog grote verschillen zijn. Mensen tussen de 60 en 69 noemen we senior, maar het gros van deze groep voelt dit zelf nog absoluut niet zo. Onder de mensen tussen de 70 en 79 is deze 'acceptatie' al een stuk hoger, waarbij we het 75e levensjaar kunnen markeren als omslagpunt. Mensen zijn al een behoorlijk poosje gestopt met werken en de lichamelijke ongemakken nemen dan doorgaans toe. De kunst is echter wel om juist deze groep niet in een hokje te plaatsen of ze te confronteren met mankementen, dat ligt erg gevoelig. Deze gevoeligheid is bij de 80+'er dan weer een stuk minder.

U heeft jarenlang het wel en wee van de senior bestudeerd. Hoe ervaart u het nu u zelf 73 bent?
Ik mag niet klagen en ben nog volop in beweging, letterlijk en figuurlijk. Wel zie ik af en toe de bevestiging dat je als senior altijd te maken blijft houden met bepaalde stereotypen. Zo solliciteerde ik vorig jaar op een functie die goed in het verlengde lag van mijn werkervaring en kwaliteiten. Toen kreeg ik te horen dat ze hadden gekozen voor 'iemand met meer ervaring'. Dan denk ik, je mag me prima afwijzen, maar op ervaring...Dan zie je dus dat dit puur en alleen door mijn leeftijd komt. Met de Engelse term 'Ageism' of in het Nederlands eigenlijk gewoon 'seniorisme' heeft dit systematisch negatief portretteren van ouderen een naam gekregen.

Wat is nou dé gouden tip voor een lang en gelukkig leven?
Slim bewegen! Dat komt uit de hoge hoed van prof. dr. Frans Verheij, initiator van de geheugenpoli. Iedereen weet dat beweging goed is, maar door slim te bewegen prikkel je zowel je lichaam als je hersenen. Een mooi voorbeeld hiervan: Wanneer je danst, beweeg je. Als je echter ook nog instructies krijgt over een dans die je nog niet kent, betrek je ook je hersenen in het geheel. Twee pasjes naar links, drie naar rechts. Door dit aspect toe te voegen ben je niet alleen aan het bewegen, je bent slim aan het bewegen. Tijdens een vakantie kan dit principe ook prima toegepast worden als je bijvoorbeeld een gegidste rondleiding krijgt. Je wandelt door een historische binnenstad, waardoor je fysiek actief bent. Doordat de gids daarnaast tal van interessante feiten vertelt over hetgeen je ziet, worden ook de hersenen geprikkeld en is er wederom sprake van slim bewegen. Als het ook nog lekker in het zonnetje is, krijg je vitamine D binnen wat weer goed is voor de botten. Het is bewezen dat slim bewegen het proces van dementie kan vertragen tot soms wel tien jaar.