Ondernemen in Afrika

Toen Ton en Margaux de Rooij in 2006 de sprong in het diepe waagden om zich in Malawi te vestigen en er een lodge op te zetten, hadden ze niet kunnen bedenken waar dat in de decennia die volgden toe zou leiden. Terugkijkend mogen we hun avontuur gerust bestempelen als rollercoaster. Een verhaal van tegenslagen, doorzettingsvermogen, cultuurverschillen, maar bovenal van dankbaarheid.

“Laten we bij het begin beginnen”, trapt Margaux af. “In 2006 vertrokken we naar Malawi om aan de oevers van Lake Malawi een accommodatie te gaan opzetten. De intentie was om zo snel als mogelijk te openen, maar er kwamen aardig wat uitdagingen op ons pad.  De voorbereidingen en bouw duurden al met al anderhalf jaar, waardoor we uiteindelijk in 2008 de deuren van de Pumulani Lodge konden openen.” Ton vult aan: “Dit klinkt misschien vrij rechttoe rechtaan, maar in die anderhalf jaar hebben we zo’n beetje alles meegemaakt wat je maar kunt bedenken. Natuurlijk was het wennen om als Nederlander ineens in een Afrikaans land te wonen. Los daarvan kan ik, met de kennis van nu, stellen dat we in bepaalde opzicht - en vrij naïef te werk zijn gegaan. We hadden een helder plan voor ogen en dachten ‘dat doen we wel even’. Niet dus. Contracten en toezeggingen bleken in Malawi al snel niet zoveel waard, kundige werknemers vinden was nog een hele opgave en vergeet ook niet dat in 2006 de technische en digitale mogelijkheden in Malawi echt nog vrij beperkt waren. Even bellen kon daar niet. Op sommige plekken had je wel telefoonbereik, maar dan moest je van tevoren goed afspreken wanneer je zou bellen. Gelukkig konden we putten uit de kennis en ervaring van Robin en Jo Pope, de grondleggers van Robin Pope Safaris, die al tientallen jaren ervaring hadden in deze bedrijfstak én met het leven in Afrika.”

Het was ook vanuit de filosofie van Robin Pope Safaris dat werknemers voor de lodge bij voorkeur uit de omgeving komen. “Zo houd je het contact goed met de gemeenschap en doe je bovendien wat terug”, vertelt Margaux hierover. “Dit betekende wel dat de beoogde werknemers getraind moest worden. Engels kunnen spreken is uiteraard een vereiste, maar verder bleek dat zaken die voor ons vanzelf - sprekend zijn in Malawi helemaal niet zo logisch waren. Hoe leg je bestek neer, in welk glas schenk je welke wijn, hele basale dingen.” Ton: “De cultuurverschillen en taalbarrière leidden ook met enige regelmaat tot grappige situaties, hoor. Op een gegeven moment hadden we de boel op de rit, mede door een Fransman uit Blantyre die de keuken en de chefs onder zijn hoede had genomen. Op een zekere dag kwam de aannemer bij me met de mededeling dat de Fransman had gezegd ‘I want to hang the chefs.’ Had ik dat nou goed verstaan? Het liep net lekker met de training en nu wilde hij van de chefs af? Bleek dat hij het had over een aantal planken die hij nog op wilde hangen. Shelfs.” 

Na de opening in 2008 volgden de ontwikkelingen elkaar in rap tempo op. In 2009 namen Ton en Margaux het stokje bij Robin Pope Safaris over van Robin en Jo, in 2011 werd het Zambiaanse Luangwa River Camp overgenomen en in 2012 werd het eveneens Zambiaanse Tena Tena Camp in South Luangwa naar een nieuwe locatie verhuisd. Ook werd in 2011 begonnen met de bouw van een nieuwe lodge in Malawi: Mkulumadzi. “In een uithoek van het Majete Wildlife Reserve hadden we onze zinnen gezet om op een unieke locatie, aan de samenvloeiing van de Shire en de Mkulumadzi rivieren, een lodge te bouwen”, aldus Ton. “We waren inmiddels heel wat wijzer en slagvaardiger dan in 2006 en hadden ook meer oog voor de bredere zin van het runnen van lodges. Dit is ook de overtuiging van Robin Pope Safaris. Je voelt je verantwoordelijk voor de mensen, het wildlife en de natuur in een gebied. De aanwezigheid van kleinschalige, duurzaam opererende lodges betekent ook goed nieuws voor werkgelegenheid, natuurbehoud en het tegengaan van stroperij. Hoe meer gebied er ‘gecoverd’ is, hoe beter het te beschermen is. Met dezelfde aannemer waarmee we de Pumulani Lodge hadden gebouwd, werd Mkulumadzi vervaardigd. Het verliep zo voorspoedig dat we binnen een jaar open konden.” 

In 2014 kon de volgende stap gezet worden. Althans, zo leek het. Margaux: “Voor een nieuwe lodge in Malawi, Kuthengo, hadden we een schitterende locatie in Liwonde National Park gevonden, maar die lag wel aan een doorgaande weg. Voorwaarde was zodoende dat deze weg zou verdwijnen, want het ging ten koste van het uitzicht. Dat kwamen we overeen en we begonnen met de voorbereidingen voor de bouw. Twee maanden vóór de geplande opening kregen we van de overheid te horen dat de weg toch ‘gewoon’ zou blijven. Dat was een enorme teleurstelling. We hebben toen de bouw stopgezet en afgebroken en het project beëindigd.” Ton: “Het (bouw)materiaal en de inrichting hebben we vervolgens opgeslagen in grote containers, die we stalden op het terrein van onze andere lodges en bij ons thuis. Iedere keer als ik die dingen zag staan, werd ik herinnerd aan deze bittere nasmaak. African Parks, een niet-gouvernementele organisatie die zich richt op het behoud van biodiversiteit door middel van het beheer van beschermde gebieden, raakte in die tijd in gesprek met de overheid om Liwonde National Park over te nemen. In deze gesprekken werd onder meer benadrukt welke positieve impact wij met onze lodges hadden. Enkele jaren later konden we op een andere locatie, tientallen kilometers verder, alsnog beginnen met de bouw van Kuthengo Camp, dat in 2018 openging.” 

Achter de schermen waren Ton en Margaux inmiddels bezig met een terugkeer naar Nederland. Door de jaren heen hadden ze drie kinderen gekregen en hoeveel ze ook van Afrika hielden, voor de opvoeding van de kinderen leek het ze beter om terug naar Nederland te gaan. “Dat had wel wat voeten in de aarde”, kijkt Margaux terug. “We hadden in 12 jaar heel wat opgebouwd. Dan kun je niet van de ene op de andere dag de boel ineens van een afstand gaan runnen. Dat was dus een zorgvuldig proces van overdragen en verantwoordelijk - heden verdelen onder mensen die al jaren had - den aangetoond uit het juiste hout gesneden te zijn.” Ton vult aan: “Eenmaal terug in Nederland was het in het begin flink wennen aan de nieuwe situatie, maar door de digitalisering was het managen op afstand goed te doen. In het begin vloog ik weliswaar nog veel op en neer, maar gaandeweg volstond het steeds vaker om elkaar via een digitale meeting te spreken.”

Alles liep op rolletjes, totdat begin 2020 ineens corona uitbrak. Ton: “Ik had er al meteen een heel slecht gevoel over en was bang voor de impact die het zou hebben. Voor ons bedrijf, maar ook voor onze medewerkers. In een land dat geen sociaal vangnet kent, moet de boel wel blijven draaien voor mensen om in hun levensonderhoud te voorzien. Juist op dat soort momenten vinden we dat je je verantwoordelijkheid moet nemen en dat hebben we dan ook gedaan. We bedachten een ‘zes maanden plan’ wat inhield dat we onze werknemers beloofden dat ze de komende zes maanden sowieso op hun inkomen konden rekenen. Met het verstrijken van de tijd keken we dan telkens hoe de spreekwoordelijke vlag erbij hing. Die zes maanden konden iedere keer weer op - gerekt worden. Gelukkig werden vrijwel alle lopende boekingen omgezet naar een later moment waarop er weer gereisd kon worden. Bijna niemand ‘eiste’ zijn geld terug, dat was wel fijn. Als hart onder de riem voor onze werk nemers besloten we als familie ze gedurende deze onzekere periode eens in de zoveel tijd te ondersteunen met een grote zak mais. Toen alles in 2022 weer openging was het hartverwarmend om te zien dat de medewerkers echt stonden te trappelen om weer aan het werk te gaan. Het werk zelf, maar zeker ook het contact met de mensen die onze lodges bezoeken, hadden ze enorm gemist. Die oprechte interesse in mensen, dat valt niet aan te leren of te trainen. Dat moet je van nature hebben en in Malawi lijkt dat in de genen te zitten.”

Margaux: “De warmte en vriendelijkheid van de mensen in Malawi is absoluut één van de speerpunten van het land en wezenlijk onder - deel van het totaalplaatje. Een totaalplaatje dat verder uiteraard is opgebouwd uit bijzondere safari-ervaringen. Ondanks de kleine oppervlakte – Malawi is ongeveer drie keer zo groot als Nederland – is er sprake van een grote diversiteit. Zo is Liwonde qua landschap weer compleet anders dan Majete, terwijl de natuur - reservaten toch relatief best dichtbij elkaar liggen. Die diversiteit zie je ook terug in de rest van Malawi, van koffie- en theeplantages tot wildparken en van Lake Malawi tot de levendige steden. Ton: “Juist die afwisseling wordt door vrijwel iedereen die Malawi bezocht zo geprezen. En ook een stukje ‘unexpected happiness’. Tijdens een rondreis door Malawi rijd je met je gids van het ene naar het andere gebied en kom je onderweg echt van alles tegen. Dat laat zich niet regisseren. Vaak wordt er spontaan een markt bezocht, neem je een kijkje in een dorpje of vraag je aan de gids of er een bezoekje mogelijk is aan een school. Dat zijn ontmoetingen die je niet gaat krijgen als je op je lodge blijft en je ‘beperkt’ tot het maken van gamedrives. Begrijp me niet verkeerd, daar is helemaal niets mis mee, maar het echte land en de mensen ervaar je pas als je je onder de mensen begeeft. En geloof me, dat vinden ze zelf ook schitterend. Ik ben een keer uitgestapt bij een voetbalveldje waar de jeugd aan het voetballen was met een bal die was gemaakt van aan elkaar gebonden elastiekjes. Ik had een echte voetbal bij me, pompte die op en gaf die aan ze. Ze konden hun geluk niet op. Dat typeert de mensen hier. Ondanks de armoede zijn ze gelukkig en dat is bewonderenswaardig. Om voor deze mensen met onze lodges direct en indirect wat terug te doen, geeft een goed gevoel. Een gevoel van dankbaarheid.”