De schrijver in het Vaticaan

Reisverhaal

Culture

Italië
+1

Links onder in Rafaëls fresco School van Athene schrijft een welgedane man rustig in een boek dat leunt op een zuilbasis. Hij werkt niet alleen: een oudere heer links lijkt hem van informatie, misschien wel dictaat, te voorzien – hij heeft net wat gezegd en kijkt peinzend in de verte, op zoek naar het vervolg. Naast hem draagt ook een jongere man zijn steentje bij door het manuscript met zijn rechterhand vast te houden, terwijl hij zijn linker in vriendschap om de schouder van de schrijver heeft gelegd. Ten slotte is een knaapje van weinig ouder dan een jaar van de partij. Dat hij de stoere geleerden en de eendrachtige samenwerking met misschien wel zijn vader geweldig vindt blijkt uit zijn trotse blik naar ons, de beschouwers. Maar je ziet het ook aan zijn imitatie van het gebaar van de schrijver: hij doet mee met vasthouden.

Als detail uit de School van Athene is deze scène deel van de beroemdste afbeelding die met de klassieke traditie wordt geassocieerd – terecht, want het fresco bevat portretten van onder meer Plato, Aristoteles en Socrates tegen een decor van classicistische architectuur en is gemaakt op het hoogtepunt van een periode die zichzelf vernoemde naar de wedergeboorte van de antieke cultuur, de Renaissance. Maar vooral terecht omdat het fresco die traditie veel letterlijker verbeeldt dan je zou denken, want zoals ook dit detail laat zien (en het staat daarin niet alleen) gaat de School van Athene eigenlijk over overdracht, imitatie en interpretatie.

Juist details kunnen laten zien dat er in die kunstwerken altijd wel wat nieuws is te ontdekken, zoals ook op de School van Athene. En dat rijmt weer met de intentie om in de komende hoofdstukken aan de hand van kunstwerken die iets met de klassieke Oudheid te maken hebben, te laten zien dat je ondanks – of misschien wel juist door – die roem op ‘klassieke’ kunstwerken zelden uitgekeken raakt. Dat zulke kunstwerken mooi, spannend, aangrijpend of hilarisch zijn, maakt ze op zichzelf de moeite waard. Maar de manier waarop we in tweeduizend jaar westerse cultuur onze appreciatie ervan hebben geuit is net zo fascinerend om te volgen.

Het woord ‘klassiek’ zegt het eigenlijk zelf al: het verwijst meestal naar een werk dat oud(er) is. Maar het suggereert tegelijkertijd dat zo’n werk iets heeft wat het nieuw houdt. ‘Klassieke’ werken zijn dan ook door onze hele geschiedenis heen nieuwe culturele reacties blijven veroorzaken.

Die kun je nergens beter bestuderen dan in Rome. Daar beter dan waar ook ter wereld kun je zien hoe het reageren op het klassieke al in de Oudheid zelf begon, bijvoorbeeld toen keizer Augustus in Rome kunst en literatuur uit Athene van vijfhonderd jaar daarvoor zichtbaar liet manipuleren. Augusteïsche literatuur was op haar beurt weer een hoofdinspiratie voor de culturele revival rond Karel de Grote. En zo gaat het verder in Renaissance en Barok, in de Romantiek en het Modernisme.

In de zomer van 2021 wordt in samenwerking met prof. David Rijser en het Koninklijk Nederlands Instituut een reis naar Rome en o.m. Satricum georganiseerd, waar in 2020 een enorme Romeinse villa is blootgelegd door de Nederlandse archeologen. Meer informatie op aanvraag.