Filips II, heerser van een wankelend rijk

Filips II is net zo intens met de geschiedenis van Nederland verbonden als Willem van Oranje.

Filips, zoon van de machtige keizer Karel V en de Portugese prinses Isabella, groeide op in Spanje en erfde een groot deel van het kolossale bezit van zijn vader, niet alleen het koninkrijk Spanje, en grote delen van Italië en de Nieuwe Wereld, maar ook de landsheerschappij over de Nederlanden. Vooral dit laatste zou een diep spoor trekken door het lange leven van Filips II die in zijn tijd als de machtigste man ter wereld werd gezien. Hij kreeg heftige conflicten met de Nederlandse adel, koopmansklasse en protestanten, wat leidde tot een bloedige opstand, die uitliep op een oorlog die tachtig jaar duurde. In Spanje is er nog veel wat aan deze heftige gebeurtenissen herinnert. Kastelen, paleizen, kerken, kloosters en gevangenissen die het verhaal van de andere kant vertellen: hoe het droge, hete en machtige Spanje probeerde een antwoord te bedenken op de onrust in het natte, koude en vrijheidslievende Noorden.

Filips II bracht de jaren tussen 1555-1559 grotendeels door in Brussel. Vervolgens keerde hij terug naar Spanje, waar hij vanuit verschillende paleizen (zoals het Palacio Real in Madrid en het landgoed El Bosque in Valsaín) het oog probeerde te houden op de steeds toenemende onrust in de Nederlanden. Tegelijkertijd drukte hij zijn stempel op het Spaanse landschap met de aanleg van grote gebouwen, als het Palacio Real in Aranjuez, en van het klooster El Escorial. Dit alles op korte afstand van Madrid, de stad die onder Filips II de hoofdstad van Spanje werd. Filips II was een diep gelovig man, een harde werker en ook een politieke weifelaar. Wie in het Escorial de bescheiden ogende vertrekken van Filips II binnengaat, ervaart ogenblikkelijk de eenzaamheid van de man, die meerder keren per dag zijn gedachten moest laten gaan over alle uithoeken van zijn immense rijk, waar voortdurend dingen gebeurden die hij, en ook de grote God met wie hij een speciaal verbond had, niet wilden.

Filips torste een zware erfenis van zijn vader Karel V, onder wiens bewind Maarten Luther en het protestantisme overal in Europa wortel begon te schieten. Karel was eveneens een toegewijd katholiek vorst, getuige ook het klooster Yuste in de Estremadura, waar hij de laatste jaren van zijn zware leven doorbracht. Filips II nam zich heilig voor de ketterij alsnog uit te roeien. In Spanje lukte dat grotendeels; wat valt af te lezen aan meerdere triomfantelijke kerken en kloosters die nog tijdens zijn leven werden gebouwd. Maar het had een prijs; Spanje ging nog tijdens Filips' leven drie keer failliet, en zou in de eeuwen erna nooit meer zo machtig worden als het was onder el rey catolico Felipe, bijgenaamd ‘el prudente’.