Beeldhouwer-architect van de pausen Gianlorenzi Bernini

“Voi è fatto per Roma e Roma per voi” (u bent gemaakt voor Rome en Rome voor u), zou Urbanus VIII aan het begin van zijn pontificaat de 25-jarige Bernini hebben toegeroepen. Niet alleen deze paus, maar ook zijn ambtgenoten konden niet zonder Gianlorenzo Bernini (1598-1680). De beeldhouwer-architect heeft de ambities van zovele pausen gestalte gegeven, dat we zonder overdrijven kunnen stellen dat niemand bepalender is geweest voor Rome zoals wij het kennen.

Bernini was een wonderkind, een zoon van een marmerbeeldhouwer uit Florence. Toen zijn vader werkzaam was voor de Borghese-paus, Paulus V (1605-1621), leerde de paus de zoon kennen en sprak toen de voorspelling uit dat deze jongen de nieuwe Michelangelo van zijn eeuw zou worden. De cardinale-nipote Scipione Borghese heeft, zijn oom indachtig, de jonge Bernini vervolgens volop aan het werk gezet. Door begunstiging was deze kardinaal schatrijk geworden. Hij liet voor zijn buitenverblijf buiten de stad, nu bekend als Galleria Borghese, bijzonder ambitieuze beelden maken zoals De Apollo en Dafne. Voor de kardinaal waren kunst en andere genietingen belangrijker dan een voorbeeldige levenswandel, zodat hij bij het aantreden van de nieuwe paus Gregorius XV (1621-1623) snel uit de gratie viel. Bernini echter niet; de Bolognese tussenpaus liet hem zijn portretbuste maken. 

Urbanus VIII en Innocentius X  
Diens opvolger was de reeds genoemde Urbanus VIII (1623-1644), met wie Bernini een bijzonder goede band had. Als kardinaal, toen nog Maffeo Barberini geheten, was hij door Paulus V als tutor van het beeldhouwende wonderkind aangewezen en na zijn verkiezing kon hij daarvan de vruchten plukken. Hij liet Bernini het interieur van de Sint-Pieter naar zijn hand zetten. Bekend zijn het bronzen baldakijn en Urbanus’ grafmonument. Ook het ontwerp van de marmeren vloer en wandbekleding komt van Bernini’s tekentafel. Verder werd hij architect van het palazzo Barberini en verschillende andere bouwprojecten. Want Rome was er immers, aldus Urbanus, voor Bernini. De opvolger Innocentius X (1644-1655) nam wat meer afstand tot Bernini, maar ontkwam toch niet aan zijn talent. Bernini verovert de opdracht voor de spectaculaire fontein op het Piazza Navona waar het familiepaleis van de Pamfili-paus stond, bekend onder de naam Vierstromenfontein. Los hiervan was het in deze jaren van pauselijke zijde iets minder druk.

Alexander VII en Clemens IX  
Uitstekend was wederom de band met Flavio Chigi die twaalf jaar als Alexander VII (1655-1667) de Heilige Stoel bezette. Deze paus ambieerde van Rome een stedenbouwkundig teatro te maken en liet Bernini pleinen ontwerpen zoals de Piazza del Popolo, de Piazza della Minerva (met de obeliskdragende olifant) en het Sint-Pieterplein met de omarmende colonnades. In de Sint-Pieter verrees zijn eigenzinnige grafmonument. Ook in andere kerken werd Bernini voor pauselijke projecten aan het werk gezet.

In de buitenplaats die de Chigi-familie voor zichzelf creëerde in Ariccia, was Bernini opnieuw de architect-ensceneur. Zijn opvolger Clemens IX (1667-1669) regeerde maar kort, maar zette Bernini desondanks onmiddellijk aan het werk door hem talloze heiligen op de colonnade van het Sint-Pieterplein en engelen beelden op de Ponte Sant’Angelo te laten plaatsen. Ondertussen was Bernini over de 70, maar werkte door aan talloze projecten, ook onder Clemens X (1669-1676). Met Innocentius XI (1676-1689) verslechterde echter de pauselijke band. De paus bezuinigde in financieel en moreel opzicht, wat voor de kunsten weinig gunstig was. Zijn bekendste bemoeienis met Bernini is de opdracht om de borsten van een vrouwelijke figuur op het graf van Alexander VII met een bronzen draperie te bedekken. We kennen van Bernini geen sculpturaal portret van deze paus; alleen een meedogenloze karikatuur. Tijdens dit onwelwillende pontificaat stierf de bijna 82-jarige kunstenaar en werd onder de belangstelling van duizenden begraven in de Santa Maria Maggiore, de kerk waar zijn vader ooit de eerste pauselijke opdracht kreeg van Paulus V.

Het talent van Bernini fascineerde niet alleen vrijwel iedere paus tijdens zijn lange leven. Ook vandaag de dag is hij een kunstenaar die de toeschouwer nog steeds versteld doet staan. Een week Bernini - uiteraard geplaatst tussen tijdgenoten - is daarom geenszins te veel van het goede. Het is het allerbeste in veelvoud.