Arcadië - Het land van simpele zielen en schrikbarende taferelen

Wie tegenwoordig de belangrijkste antieke monumenten op de Peloponnesos bezoekt, reist meestal in een slingerbeweging van het noordoosten (Korinthe) via het zuiden (Sparta) naar het noordwesten (Olympia) – of omgekeerd – en laat daarbij het centrale Arcadië rechts – of links – liggen. Arcadië heeft dan ook weinig antieke tempels en theaters te bieden. Het is bovendien buitengewoon bergachtig met toppen van tussen 1.200 en 2.000 en in het noorden enkele van ruim 2.300 meter. Reizen is er dan ook tijdrovend. Alleen over de oostelijke hoogvlakte loopt een snelweg langs het oude Mantinea en Tegea naar het zuiden. In West-Arcadië is er alleen een kleine hoogvlakte rond Megalopolis en verder bergen en nog eens bergen, bijna tot aan Olympia over de grens in Elis. In de oudheid was Arcadië zwaar bebost en nog steeds is het relatief woudrijk, ondanks periodieke bosbranden.

In het klassieke Griekenland gold Arcadië als een achterlijk gebied, bewoond door arme en simpele zielen. Het kende nauwelijks ontwikkelde stadstaten, op Mantinea, Tegea en nog enkele andere na. Politiek werd het lang overheerst door Sparta. Zijn armelijke inwoners zochten dan ook vaak hun heil in den vreemde, als kolonisten naar nieuwe Griekse steden overzee, of als huursoldaten in dienst van de Perzische koning, van andere Griekse staten of van Macedonië. In 370 werd Arcadië van de Spartaanse overheersing bevrijd door de Thebanen en werd een eenheidsstaat Arcadië gesticht met een nieuwe 'grote stad' (Megalopolis) als hoofdstad. Zo'n twee eeuwen later werd het met andere delen van Griekenland door het Romeinse rijk ingelijfd.

Herderspoëzie  
Ook in de tijd van zijn onafhankelijkheid wist Arcadië niet veel prestige te winnen. Het bleef in de ogen van de andere Grieken het land van beren, wolven en wilde everzwijnen, van eenvoudige herders en jagers – al kon men die laatsten wel idealiseren, zoals de jageres en hardloopster Atalanta uit de sage. Dat idealiseren betrof al spoedig het hele bosrijke Arcadië. Het gaat hier om een opvallende trek van de Griekse en later de Latijnse literatuur, die opkwam in de grote steden van de hellenistische wereld, zoals Alexandrië en Syracuse: het verheerlijken door dichters én hun lezers van het eenvoudige leven 'in de natuur' van eerlijke en sympathieke jonge herders en herderinnetjes, die in volkomen geluk en harmonie hun schapen hoeden, uitrusten onder lommerrijke bomen en op de panfluit spelen, liederen zingen en ook in alle onschuld de liefde bedrijven – zo heel anders dan het decadente en valse leven van de bewoners in de grote stad. Voor die laatsten werd 'Arcadië' een naam waarbij zij konden wegdromen. De dichter Theokritos (van Syracuse naar Alexandrië verhuisd in de derde eeuw v.Chr.) was in het Grieks de eerste vertegenwoordiger, zo niet de schepper van het genre. In het Latijn schreef twee eeuwen later Vergilius zijn eigen Bucolica ('herderspoëzie'). In de zestiende en zeventiende eeuw zou het genre nog een renaissance beleven in de literatuur en de schilderkunst.

Ronddolende wolven  
Voor geleerden is Arcadië interessant als bewaarplaats van oude rituelen en voorstellingen, beschreven door bezoekers uit latere perioden die al even verbaasd over waren als wijzelf. Vooral in West-Arcadië worden die oude overleveringen gesitueerd: rond Zeus Lykaios, de wolvengod, op de berg Lykaion, of rond Demeter en haar Dochter in de bergen ten zuiden daarvan. Op de Lykaion zouden herders ooit vreselijke maaltijden gehouden hebben, waarbij niets vermoedende bezoekers soep van menselijke ingewanden voorgezet kregen – gelukkig had Zeus het ontdekt en de daders in wolven veranderd. Maar nog eeuwen daarna hielden herders aan het riviertje de Neda een vergelijkbare maaltijd, zei men, en wie van hen dan de kom met menselijke ingewanden uitdronk veranderde in een wolf. Acht jaar moest hij ronddolen en alleen als hij dan geen mensen gedood had kon hij zijn mensengedaante terugkrijgen. Nauwelijks minder angstaanjagend moet Demeter geweest zijn, in deze streek vaak, net als haar Dochter, met een paardenhoofd voorgesteld en altijd wraakzuchtig over de roof van haar Dochter indertijd door de god van de onderwereld. Beide godinnen heersten als schrikaanjagende Meesteressen onder andere in een diepe grot die zelfs toegang tot het dodenrijk verschafte. Materieel is van al die culten niet veel meer in de bergen rond de Lykaion overgebleven, maar de bossen en de grotten bestaan nog, zo ook de schaapskudden. En naar men zegt zijn ook de wolven nog altijd in de buurt.